U prvoj dekadi 21. vijeka u državama članicama EU se sve više inistira na pojmu socijalne ekskluzije, a ne siromaštva, što upravo ide u prilog činjenici da se za definisanje siromaštva ne koristi samo materijalni standardi pojedinaca, već cjelokupna ekonomska, socijalna, kulturna, politička situacija kao determinanta ljudskog blagostanja. Socijalna isključenost „predstavlja proces, tokom kojeg se izvjesne individue potiskuju na margine društva i sprečava se njihovo učestvovanje u potpunosti u društvu, zbog siromaštva ili odsustva osnovne stručnosti, mogućnosti permanentnog učenja ili kao rezultat diskriminacije“ (D. Vuković, 2004). Termin je prvi put upotrijebljen u Francuskoj literaturi 1970–tih godina dvadesetog vijeka. Ideja proističe iz koncepta o društvu kao hijerarhijskom sistemu pojedinaca i društvenih grupa povezanih zajedničkim pravima i obavezama koja se reflektuju kroz poštovanje zajedničkih moralnih vrijednosti i načela (Gough i drugi, 2006). Autorka Clert Carine (1999) pod socijalnom eksluzijom podrazumijeva ‘situacije koje uzrokuju društvenu štetu i mehanizame koji dovode do njih „(Clert, 1999:177).
Načini na koje pojedinci i društvene grupe bivaju izopšteni iz šireg društva su različiti, a naravno u velikoj mjeri zavise od stepena razvijenosti konkretnog društva. Ako imamo u vidu države članice EU, onda su najčešći uzroci ekskluzije u vezi sa uslovima stanovanja, sistemom socijalne sigurnosti (penzijski sistem, zdravstveni sistem, osiguranje nezaposlenih), obrazovanjem, socijalnom zaštitom, itd (Barebs, 2002). Takođe, prisutni su razni vidovi ograničenja društvenih promocija i učešća građana u kulturnim, sportskim, vjerskim događajima ili dešavanjima (Atkinson, 1998).
Implementacija programa za socijalnu inkluziju je jedini način borbe protiv procesa socijalne isključenosti. Pri čemu želimo istaći da bilo koji vid nedostupnosti usluga koje pružaju društveni podsistemi (politički, ekonomski, socijalni, obrazovni, itd) zahtijeva potrebu za jednom širom društvenom intervencijom. U prvom redu mislimo na aktivnosti u sistemu obrazovanja i aktivne mjere zapošljavanja.
Značajan korak u borbi protiv siromaštva i socijalne uključenosti predstavlja “novi proces socijalnog uključivanja” u Evropi. U 2008. godini Evropska Komisija je usvojila prijedloge za ojačanje Otvorenog metoda koordinacije (OMK). Politika socijalne uključenosti svoje aktivnosti treba da usmjeri na: 1. Siromaštvo kod djece, 2. Aktivno uključivanje, 3. Adektvatne uslove stanovanja za sve, 4. Uključenost vurnelabilnih društvenih grupa 5. Finansijsku isključenost i prezaduženost.
Za aktivnosti Unije od velikog značaja je program zapošljavanja i društvene solidarnosti u cilju redukcije socijalne isključenosti. Kreirani budžet usmjeren je na pet fokalnih oblasti: zapošljavanje, socijalna zaštita i uključenost, uslovi rada, različitost i borba protiv diskriminacije (PROGRESS, 2007 – 2013).
U oblasti politika socijalnog uključivanja države članice EU nastoje smanjiti socijalnu isključenost tako što će:
- Učiniti svim građanima dostupna prava i resurse koji su neophodni za punu participaciju u društvu;
- Aktivna socijalna uključenost svih, uključivanjem na tržište rada i borbom protiv siromaštva i socijalne isključenosti;
- Mjere socijalnog uključivanja su dobro koordinisane i njihova realizacija podrazumijeva kordinaciju svih nivoa vlasti.